Janina Głomska
Sympozjum :Stanisław Pestka –publicysta , poeta ,działacz kaszubski
Dnia 15.05.2006 roku odbyła się w Instytucie Kaszubskim w Gdańsku w tawernie „Mestwin” niecodzienna uroczystość –sympozjum naukowe poświęcone twórczości Jana Zbrzycy /Stanisława Pestki/.
Przybyło na nią wielu zacnych gości ,a wśród nich marszałek woj. pomorskiego-Jan Kozłowski. Była też delegacja z miasta i gminy Brusy, w na terenie której leży rodzinna wieś S. Pestki oraz przedstawiciele bruskiego oddziału ZKP. Nie zabrakło dyrektora Kaszubskiego Uniwersytetu Ludowego w Wieżycy, redaktora ”Naji Goche ”ze Słupska- p. Zbigniewa Talewskiego, red. Kazimierza Ostrowskiego z Chojnic- kolegi J. Zbrzycy ,innych sławnych regionalistów, przedstawicieli szkół i gdańskich mediów .
Na początku spotkania prezes Instytutu Kaszubskiego w Gdańsku-prof. Józef Borzyszkowski przybliżył nam postać laureata.
Stanisław Pestka /pseudonim Jan Zbrzyca/ ,urodził się w Rolbiku, w pow. chojnickim w 1929 roku .Jego pseudonim literacki to Jan Zbrzyca i Kreban z Mirachowa.
Jest wybitnym publicystą , poetą kaszubskim i działaczem regionalnym.. Nazywany jest przez wielu filozofem poetów kaszubskich. Na niwie poetyckiej zaistniał w 1969 roku, kiedy na łamach „Pomeranii” pojawiły się jego wiersze .Jest najwybitniejszym żyjącym poetą kaszubskim.
Mistrzami i przewodnikami duchowymi na drodze publicystycznej i poetyckiej byli dla niego Jan Karnowski /ideologia/ pochodzący z Czarnowa, również z pow. Chojnickiego, oraz ksiądz Leon Heyke /liryka/.Z nich czerpał, brał wzorce, dorzucając swoje przemyślenia i poglądy na „rzecz kaszubską”.
S. Pestka jest znanym publicystą , który porusza wszystkie ważne dla Kaszub i Pomorza kwestie, a szczególnie jej sprawy kulturalne, społeczne i polityczne. Ma też poważny wkład w programowaniu ruchu kaszubsko- pomorskiego. Jest autorem kilku broszur zawierających dobrą publicystykę. Jego autorstwa jest biografia wybitnego Pomorzanina Józefa Wybickiego ,pt.:„Piórem i szablą .O generale Józefie Wybickim”/1961/,czy późniejsza obszerniejsza praca „Emisariusz niepodległości. O Józefie Wybickim „./1972/.Na uwagę zasługuje też jego analityczna broszura „Stan i perspektywy pamiętnikarstwa na Pomorzu”/1972/.
Jest też znany jako reportażysta .Niektóre z nich znalazły się w antologiach reportażu, np. „Suita kaszubska”/1982/ i „Opowieść o trwaniu Kaszub”/1985/.
Publikuje również felietony zawierające refleksje z własnych przeżyć ,spotkań, z podróży i lektur.
Jako poeta zapisał się w literaturze kaszubskiej kilkoma tomikami poezji-najbardziej znane to :„Południca”/1976/ i „Wizre e duche”/1986/,” Wieczorny widnik”, w których zawarł klimat i realia południowych Kaszub. Przez pryzmat swych rodzinnych stron patrzy na całe Kaszuby i Pomorze.
Jest niestrudzonym działaczem kaszubskim .Dziesiątki lat zasiadał w naczelnych władzach Zrzeszenia Kaszubsko- Pomorskiego, a latach 1976-1980 i 1992 -1994 był prezesem Zarządu Głównego. Przez wiele lat sprawował funkcje redaktora naczelnego „Pomeranii”., był pomysłodawcą i współtwórcą Instytutu Kaszubskiego w Gdańsku. ….Długo by wyliczać jego zasługi na niwie krzewienia kaszubszczyzny-swojszczyzny.
Profesor Borzyszkowski- prezes Instytutu Kaszubskiego po zapoznaniu zebranych z krótką biografią najważniejszego gościa sympozjum przedstawił prelegentów ,po czym kilku profesorów Uniwersytetu Gdańskiego wygłosiło wykłady na temat twórczości Stanisława Pestki.
Jako pierwszy głos zabrał prof. Jerzy Samp, który wygłosił wykład „Jan Zbrzyca wśród poetów kaszubskich”. Wyróżnił w jego twórczości poetyckiej 2 nurty-plebejski i elitarny, dokumentując swoją wypowiedź licznymi przykładami i nazwiskami, akcentując przy tym wielki wpływ Jana Karnowskiego i ks. Henke na kształt jego poezji.
Zaznaczył, że późny debiut literacki Zbrzycy prawie 40-letniego nie przeszkodził w jego kaszubskiej drodze poetyckiej. Jego twórczość poetycka to nowe widzenie poezji, świeże i oryginalne patrzenie na świat kaszubski, niosące nowe treści przekazu i piękna, to wielkie zaskoczenie i flirt z tradycją…
Przewija się w tych lirykach niezapomniana arkadia jego dzieciństwa, co podkreślają obrazowość metafor i skojarzeń słów .Ta poezja zawiera głębokie treści refleksyjne, egzystencjalne i estetyczne wydobyte z głębi duszy poety. One głęboko zapadają w serce, a mowa kaszubska-ten dotyk słowa, nie ma dla poety żadnych tajemnic, jest najlepszą wyrazicielką tych przesłań. Są tu słowa- klucze ,słowa –kody ,tworzące doskonałą komunikację języka .Występuje tu ,jak wyraził się profesor:” prawdziwa archeologia słowa”.
Prof. J. Samp zacytował też pogląd prof. J. Tredera, że Zbrzyca to doskonały obserwator życia kaszubskiego i przyrody i cały świat kaszubski odbija się w tej poezji.
Zauważył także ,że poeta precyzyjnie nazywa otaczający go świat ,przejawiając przy tym chrześcijańskie podejście do natury.
Prof. J. Samp jakby na marginesie mówił również o „słowiarstwie „poety ,które mu różni ludzie zarzucali i słownictwie archaicznym , którego używa w swych przekazach poetyckich.
Podkreślił w konkluzji ,że poezja Zbrzycy jest trudna, erudycyjna ,posiada wiele przenośni i i znaczeń ,jest to poezja uczona ,w której jest miejsce na wrażliwość słowa i jego ekwiwalenty, ponieważ jak stwierdził „nazywać jest rzeczą bardzo trudną”.
II osobą ,która wygłosiła wykład ,pt.: „Kaszubszczyzna Jana Zbrzycy”, był prof. Jerzy Treder.
W swym wystąpieniu dokonał analizy warstwy słownej języka, podkreślając żywą materię wierszy Zbrzycy oraz wyraził pogląd, że słowo tworzy rzeczywistość, a nie tylko ją odzwierciedla. Przytoczone liczne metafory –wyważone i subtelne oraz śmiałe skojarzenia słów są niezwykłym bogactwem poezji Stanisława Pestki. Zarzucanie mu „słowiarstwa” w znaczeniu negatywnym nie jest właściwe, ponieważ poeta używa słownictwa lokalnego, południowo-kaszubskiego ,które nie do końca jest zbadane i tworzy własne neologizmy. Powołał się przy tym wywodzie na Trepczyka, który mówił o zapożyczeniach , o gwarze kaszubskiej i jej różnych obliczach .Za swoim przedmówcą -prof. J. Sampem zgodził się ,że poezja Zbrzycy jest intelektualna ,więc jest pisana trudnym językiem. Występuje w niej też swoista ortografia słowa. Następnie prof. J. Treder zajął się w swym wykładzie leksyką , fonetyką i morfologią kaszubską w poezji Stanisława Pestki przybliżając jej niuanse, po czym zreasumował swą wypowiedź mówiąc, że :”Poezja Zbrzycy to nowa jakość w kaszubskiej literaturze”.
Trzeci mówca -prof. Jowita Chęcińska w swym wykładzie „Bogactwo innowacji słowotwórczej w tomie wierszy Jana Zbrzycy „Wieczorny widnik ”przeprowadziła jego wnikliwą i rzeczową analizę w zakresie konstrukcji języka, powołując się na różne odcienie znaczeniowe lub inne znaczenia użytych w tomiku słów. Swój wywód poparła statystką różnych formantów, tworzących nowe jakości słownictwa kaszubskiego i ich ilością oraz ilością użytych słów- znaczeń obrazujących stany ducha, czy podkreślała inne wartości tych słów . Zaznaczyła w zakończeniu swej wypowiedzi, że potrzebne są badania mowy Rolbika i okolic, które by wyjaśniły ,czy to są archaizmy ,czy innowacje.
Na tym zakończono omawianie części poetyckiej Jana Zbrzycy i przystąpiono do analizy jego publicystyki.
W tej materii wykład ,pt.: Publicystyka społeczna i kulturalna Stanisława Pestki” wygłosił prof. Cezary Obracht -Prondzyński .Mówił o różnych formach publicystycznej wypowiedzi uprawianej przez S. Pestkę, z których najważniejszymi okazały się reportaże, szkice biograficzne, teksty historyczno -literackie, wypowiedzi programowe, w których zawarł refleksje nad kaszubską ideą ,jej kondycją i etosem. Kunsztowne to piśmiennictwo jest nacechowane słowem kaszubskim .Język wypowiedzi publicystycznej jest tu wycyzelowany, widać przywiązanie do kaszubszczyzny w różnych jego kontekstach, marzeniach publicysty, wrażliwości w erudycyjnym przekazie treści .
Publicystyka S. Pestki to przygoda intelektualna ,w której na czoło wysuwają się sprawy ważne-dzieje , kultura i współczesność Pomorza. Teksty S. Pestki są pełne refleksji na temat tożsamości i grupowej identyfikacji Kaszubów .Chociaż nie są to tematy i wątki nowe, to sposób myślenia o nich jest nowy i nowatorski .Pokazują przy tym sposób myślenia współczesnej polskiej inteligencji kaszubskiej i jej etos.
Profesor Obracht-Prondzyński przybliżył się też inne formy działalności literackiej S. Pestki ,informując zebranych o „Spotkaniach wdzydzkich”, o „Spotkaniach gawędziarzy we Wielu” ,w których bohater sympozjum brał aktywny udział i o nich pisał .
Ponadto wywoływał dyskusję nad problemami literatury po II wojnie światowej na Pomorzu, zadając przy tym pytanie ”Co to jest literatura kaszubsko- pomorska ? „ i inne pytania.
Profesor konkludował swą wypowiedź tym, że literatura małych ojczyzn jest przebogata i nie można jej wcisnąć w jakiś skrawek literatury, czy zastosować wobec niej zaściankowe ograniczenia.
Teraz ze swoim wykładem, pt.:” Rola Stanisława Pestki w ruchu pomorsko-kaszubskim” wystąpił prezes Instytutu Kaszubskiego w Gdańsku ,a zarazem też profesor Uniwersytetu Gdańskiego –Józef Borzyszkowski. Zajął się myślą regionalną S. Pestki i prowadzonymi przez niego badaniami kaszubskimi. Stwierdził ,że Pestka to fenomen ,który łączy różne płaszczyzny twórcze ,tworząc nową jakość i standardy oraz wzorce osobowe. Jak powiedział: Stanisław Pestka to humanista i intelektualista ,promujący nie tylko świat kaszubskich wartości ,zagospodarowujący nie tylko przestrzeń ,przestworza kaszubskie, opisujący pejzaże, ale to jednocześnie filar organizacyjny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego i to nie z ambicji ,a obowiązku bycia Kaszubą. Potem były szczegółowe daty, funkcje, osiągnięcia…
Profesor Zbigniew Zielonka –ostatni z prelegentów – w swoim wprowadzeniu do wypowiedzi przyjaciół i kolegów Zbrzycy mówił o :” Pierwszym spotkaniu ze Stanisławem Pestką /Janem Zbrzycą „ przed laty na ul. Matejki w Poznaniu, gdzie obaj studiowali polonistykę na Uniwersytecie Poznańskim. Były to niezwykle miłe wspomnienia .Potem swe wypowiedzi prezentowali uczestnicy sympozjum.
Profesor Romanow nazwał Stanisława Pestkę „HOMO HOMERICUS naszej ziemi”.
Nie tylko słowem sympozjalnym uhonorowano laureata.
W podkreśleniu zasług na niwie kaszubszczyzny otrzymał on medal „TWÓRCÓW LUDOWCH „.W tej kategorii został również nagrodzony prof. Józef. Borzyszkowski.
Szczerze gratuluję obu panom tych laudacji i honorów.
Na sympozjum nie mogło zabraknąć recytacji słowa poetyckiego Stanisława Pestki.
Zadaniu temu sprostała młodzież Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Brusach- klas II Kaszubskiego Liceum Ogólnokształcącego w Brusach pod kierunkiem p. Felicji Baski_-Borzyszkowskiej i młodzież ze Szkoły Podstawowej z Gochów pod kierunkiem p. Ewy Żmudy –Trzebiatowskiej z Łąkiego. Piękną poezję Zbrzycy recytowały również obie panie-sławne regionalistki i opiekunki młodzieży.
W ten sposób część naukowa sympozjum dobiegła końca.
Nadszedł teraz czas na zabranie głosu przez bohatera sympozjum –p .S. Pestkę.
Na początku zdziwił się , że tak dużo można było wysupłać i napisać o jego twórczości i działalności. Podziękował za ten trud naukowcom i był –krótko mówiąc-pod wrażeniem.
Uprzejmie zauważył ,że sympozjum o nim odbywa się za jego życia ,a nie po śmierci ,co według mnie jest osobliwym zabiegiem metodycznym i służy sprawie.
Odniósł się też do zarzucanego mu „słowiarstwa” , mówiąc, że Rolbik i okolice to prawdziwa enklawa tego typu kaszubszczyzny. Rolbik ,jak wiadomo, leży w oddaleniu od innych wsi i miejscowości, więc jego mowa zachowała się nieco w innym kształcie niż w innych rejonach kaszubskiej ziemi .Istniał tu ukształtowany i jakby izolowany typ mowy kaszubskiej. W samym Rolniku nie zamieszkiwali Niemcy, wobec czego nie było zapożyczeń, czy germanizmów. Ludzie tej wsi mówili zatem tym językiem kaszubskim, którym on operował w poezji. Było też tu miejsce na inne osobiste refleksje i wspomnienia laureata, po czym nastąpiły grupowe i osobiste gratulacje ,życzenia i laudacje, wręczanie pięknych kwiatów, pamiątkowe fotografie…
Z tej niezwykłej okazji popełniłam na cześć tego najwybitniejszego współczesnego poety ,mego rodaka z zaborskiej ziemi ,niezwykle skromnego człowieka, dobrego ducha Kaszub ,kilka wierszy:
„Wielki w małej ojczyźnie”
Parnas kaszubski
I piedestał pomorski
W bagażu przesłań
Lirycznej nuty
Obfity i nabrzmiały
Etosem codzienności
Redakcyjnej izby
Zaklęty w pejzażach leśnych
We wsi-rodnej ziemi
I tych zaułkach duszy
Skromnego człowieka
Stanisława Pestki
Jana znad Zbrzycy
„Niechaj mu „
Niechaj mu
W duszy przeczystej
Wiosna zawsze zakwita
Drzewa pomorskie zaszumią
Przyklękną Zaborów krajobrazy
Hymn wdzięczny zagra fauna
A dziewczęta krasno-lice
Zanucą go w naszej izbie
A ich pieśń niech leci
Lotem sokoła
Tam
Gdzie Kaszubi
Odkrywają samych siebie.
„Poezjo Jana Zbrzycy”
Wznoś się dalej lotem
Kreuj mądrym słowem
Emanuj polem bławatków
Wsiową mową
Wzniosłym wyrazem
Dumą Kaszuba
I tą przejrzystością jaźni
W desygnatach słów bratnich
W podróżach i zaciszach
W mowach pochwalnych
W żywocie swoim
I innych braci
„Laudacja”
Rodaku drogi
Twój kunszt liryczny
Słowo prozy
Zapada w pamięć
Przestrzega
Goi rany
Tworzy nowe jakości
Dzieli się Patrią
Zagrzewa czynem
Widzę
Celnością Twej metafory
Drzemkę motyli
Piaski czarno-bure
Podniebny lot bociana
Czuję
Istotę
Kaszubskiego ducha
Mirty ożywczej
Płomień serca
Otwieram
Klucz
Wielkiego sezamu
Miejsca i ludzi
Rodzimej gwary
Tak trzymać
Brusy,19.05.2006
Nowatorskie spojrzenie na istotę sympozjum ,w którym występuje twórca jest bardzo dobrym posunięciem, ponieważ bohater ma możliwość przedstawienia swego punktu widzenia i ewentualnej obrony. Słysząc „za” i „przeciw” może wyrażać też swój sąd i opinię.
|
Archiwum
