Od początku lipca Uniwersytet Gdański prowadzi  badania archeologiczne przy pałacu w Wielkich Chełmach. Prace badawcze wykonywane są przez studentów archeologii, zaś kierownikiem jest Mateusz Janczyński, doktorant Uniwersytetu Gdańskiego.
       Pałac i park w Wielkich Chełmach, mają bardzo długą historię, znacznie starszą niż można by przypuszczać patrząc na współczesny wygląd tego miejsca. Jak dotąd uważano, że pałac powstał w połowie XIX wieku, choć wiadome było, że w miejscu tym rezydowały liczące się w regionie rody rycerskie i szlacheckie, m.in. Lewald-Jezierskich i Sikorskich. Majątek w Wielkich Chełmach wyróżniał się zamożnością, a w przeciwieństwie do innych w okolicy nie został rozbity na wiele działów, należących do drobnej szlachty. Jak się okazało słuszne były wstępne przypuszczenia, że obecny budynek pałacu powstał być może nawet w XVI lub XVII wieku. Świadczą o tym sklepienia krzyżowe wykonane z ręcznie formowanej cegły, zachowane w pałacowych piwnicach. 
       Przed rozpoczęciem badań wykopaliskowych, teren wokół pałacu poddano skanowaniu georadarowemu. Za pomocą niezwykle nowoczesnego i czułego urządzenia, możliwe było odkrycie nieznanego dotąd skrzydła pałacu. Po kilku tygodniach wykopalisk udało się dotrzeć do korony kamienno-ceglanego muru. Kolejne tygodnie upłynęły na mozolnym eksplorowaniu gruzowego zasypiska wypełniającego dawną piwnicę. Obecnie odsłonięta jest już prawie cała kamienna posadzka, znajdująca się ponad 2 m pod ziemią. Ustaliliśmy również, że nim skrzydło pałacowe rozebrano na pocz. XIX wieku, dokonywano przebudów, m.in. budując ceglane schody. Zagadkowe jest usytuowanie odkrytego skrzydła dawnego pałacu. Zazwyczaj w tym okresie pałace budowano na planie litery U,  L lub prostokąta. Skrzydła wychodziły od narożników głównej części. W Wielkich Chełmach było, jak się okazuje, zupełnie inaczej. Skrzydło znajdowało się pod kątem ok. 1200, oraz rozpoczynało się nie od narożnika, a raczej bliżej osi głównego budynku. Zapewne w XIX wieku, taki układ kłócił się z kanonem architektonicznym, badane przez nas skrzydło rozebrano, aby nadać budynkowi klasyczny kształt na planie prostokąta.
     Dzięki skrupulatnemu odkrywaniu kolejnych nawarstwień możliwe było pozyskanie olbrzymiego zbioru zabytków, liczących w chwili obecnej 8000 egzemplarzy. Niezwykle cenny jest zwłaszcza zbiór kafli piecowych, z których najstarsze, dekorowane ornamentem gotyckim, pochodzą z XV-XVI wieku. Wiele jest też fragmentów kafli renesansowych i manierystycznych (z XVI-pocz. XVII wieku). Największy jest jednak zbiór kafli barokowych i rokokowych z XVIII wieku, liczący ponad 4 tys. fragmentów. Przypuszczamy, że znaczną część kafli będzie można skleić i zrekonstruować. Dotychczas znaleźliśmy także kilkanaście monet, głównie z XVIII wieku, w tym polskie Augusta III i jednego srebrnego szóstaka gdańskiego z 1763 roku. Nie brakuje też przedmiotów codziennego użytku: noży, widelców, guzików, okuć drzwi, zamków do drzwi,  talerzy i innych naczyń.
       Kwestią, którą chcemy się zająć w dalszej kolejności, jest odkrycie nawarstwień z okresu średniowiecznego. Jak dotąd pozyskaliśmy wiele fragmentów ceramiki z XIII-XV wieku oraz żelazny grot strzały, na które natrafiliśmy w warstwach otaczających nowożytny pałac. Liczymy jeszcze na odkrycie zapewne drewnianych zabudowań dawnej rezydencji rycerskiej. Badania trwać będą do połowy sierpnia. Wszystkich zainteresowanych poznaniem historii Wielkich Chełmów serdecznie zapraszamy!
        M. Janczyński

fot. UM Brusy